Items
no.7/8, vol.15, december 1996 
 

Eerst de bouwstenen

Op uitnodiging van uitgeverij 010 kwam enkele jaren geleden een redactie bijeen om te onderzoeken welke Nederlandse grafisch ontwerpers geëerd moesten worden met een degelijke monografie. Na veel nadenken komen twee leden van die 'groep 010' nu met een voorstel dat zowel een kritiek op hun oorspronkelijke opdracht inhoudt als een aanbeveling voor iets heel anders dan een verzameling monografiën.

Carel Kuitenbrouwer (programmamanager 2D van het Vormgevings Intituut) en Koosje Sierman (freelance schrijfster over grafisch ontwerpen) publiceren bij 010 een 'Pleidooi voor geschiedschrijving en theorievorming van het grafisch ontwerpen in Nederland'. Monografiën, zo was de slotsom van de 010-groep, hebben pas zin als ze in een degelijke historische context geschreven en gelezen kunnen worden, en dat kan in Nederland nog niet. Hier ontbreekt het ten enen male aan een omvattende geschiedschrijving en een kritische traditie op het gebied van het grafisch ontwerpen, en daar moet eerst verandering in komen.

Na een uitvoerig overzicht van soorten publicaties en concrete uitgaven in het Nederlands taalgebied concluderen Kuitenbrouwer en Sierman dat voor de ontwikkeling van de geschiedschrijving en theorievorming van het grafisch ontwerpen eerst de bouwstenen bijeengebracht moeten worden, voordat er ook maar zicht kan zijn op een omvattend overzicht. Daarvoor moet interdisciplinair en systematisch onderzoek verricht worden, waarvan de continuïteit gewaarborgd is. Daar ligt volgens de auteurs een taak voor de overheid, omdat die als enige de zo gewenste "onafhankelijke, boven de partijen staande opdrachtgever, nodig voor diepgaande inhoudrijke publicaties" kan zijn. In de gangbare uitgaven wordt volgens de twee schrijvers de kritische distantie en analyse ondermijnd door eigenbelang van opdrachtgevers en teveel geleun van auteurs op ontwerpersuitspraken en interviews. Gedegen geschiedschrijving ontbreekt, er is geen overzicht van bronnen, er is geen academische paraplu voor onderzoek naar grafisch ontwerpen; "Wil het vak met succes een norm voor geschiedschrijving en kritiek kunnen ontwikkelen, dan is een eigen leerstoel onontbeerlijk."

Daar kunnen de auteurs niet in voorzien, maar ze doen wel een suggestie voor die 'bouwstenen': "Om een begin te maken met het aanmaken van de benodigde bouwstenen voor een dergelijke omvattende geschiedschrijving, lijkt de auteurs op dit moment een periodieke uitgave, gewijd aan geschiedenis en theorie van het grafisch ontwerpen, het meest geëigende gereedschap." Een kwartaalschrift met als rode draad theoretische en historische essays en verder geannoteerde heruitgaven van belangrijke historische teksten en kritische oeuvre-beschouwingen.

Dat lijkt me een goed idee, want Kuitenbrouwer en Sierman hebben gelijk als ze stellen dat onderzoek en teksten op academisch niveau in Nederland met een lampje te zoeken zijn. Afgezien van het feit dat de auteurs wel heel snel over de basisvoorwaarde van een academisch niveau heen stappen - die leerstoel, is mijn voornaamste probleem met het voorstel de beperking tot Nederland: "De auteurs geloven namelijk dat de Nederlandse situatie specifiek genoeg - en ook ontwikkeld genoeg is om die als uitgangspunt te nemen". Dat mag gelden voor de historische kant, voor de theoretische kant van de kritische reflectie op het grafisch ontwerpen moet je toch echt in het buitenland zijn.

Het zou jammer zijn als zo'n potentieel belangrijk initiatief als dat van Kuitenbrouwer en Sierman zich zou beperken tot de nederlandse context. Want een lokale geschiedschrijving die alleen terug kijkt, en zich nauwelijks bekommert om wat er nu in het vakgebied gebeurt (en het gebeurt nu per definitie internationaal), veroordeelt zich bij voorbaat tot de status van provinciale voetnoot bij dit bij uitstek internationale vakgebied. Globaliseren dus, meteen! En lobbyen voor een bijzonder hoogleraarschap Theorie en Geschiedenis van het Ontwerpen. Want een professor met een assistent en een dozijn studenten - dat zijn de echte bouwstenen voor het fundament onder een toegewijde academische verdieping van het vakgebied!