Items
# 37, april 1991

sjoch: 'n substituut!

 

De gemeente Leeuwarden heeft een nieuwe leeuw. Het oude heraldische teken heeft een facelift ondergaan en springt vrolijk en vief over briefpapier en ander drukwerk van de Friese hoofdstad. 'Naar rechts,' zo attendeert ons de ontwerper van het logo, Wim Westerveld van Total Design: 'de vorige leeuw stapte naar links, naar achteren dus, als je van de leesrichting uitgaat. Door hem nu de andere kant op te sturen hebben de ontwerpers bewust een vooruitstrevender gedrag willen suggereren: vooruit beweegt hij zich, naar de toekomst, niet meer lijkt hij zich op het verleden te richten.'
Waarom word ik toch altijd zo treurig van dergelijke redeneringen? Door de betonnen opgewektheid van de formulering? Door de willekeur van de gebruikte associaties?

Deze wervende 'newspeak' staat te lezen in de folder waarmee de gemeente Leeuwarden haar nieuwe huisstijl presenteert (burgemeester Te Loo: 'Heel spoedig zal deze nieuwe Leo worden ervaren als een substituut voor de gemeente Leeuwarden en dat is precies wat we willen').
Folder dient letterlijk genomen te worden: de uitleg staat op de achterkant van een tot harmonika gevouwen affiche. Het affiche zelf toont een dichtregel van een Friese poëet, een open hand, de Oldehove, een fragment van een landkaart, en Friese parafernalia als schaatsende benen, een kiekje van Mata Hari en het achterwerk van een koe, omzoomd door grazige weiden.
Heel evocatief, maar  – gesteld dat het affiche doorheen geheel Ljouwert wordt opgehangen – niemand zou weten dat het om de nieuwe huisstijl ging: het ontwerp komt er niet op voor. Op de 'informatieve' achterkant ook niet trouwens. De nieuwe leeuw en de strakke L, die het dier de weg naar het verleden blokkeert, worden nergens op het vouwvel in hun door de ontwerpers bedoelde samenhang getoond. Fragmenten van het briefpapier en een parkeervergunning zijn zodanig weggemoffeld in de bonte krentjebrei van illustratietjes, tekstkolommen en blauwe en gele onderdruksels, dat de lezer op een gemeentelijke aanslag zal moeten wachten om een indruk van de nieuwe huisstijl te krijgen. Maar ook hier vinden we de drogreden dat die van gemeentewege aangeslagen burger 'toch wat positiever [gestemd zal zijn], als de dingen goed ogen' (zie ook items 30).

Op de affiche/brochure brengt ontwerpbureau Total Design in herinnering dat het al twee decennia aan huisstijlen voor overheden doet en het is op zich aardig om, via de logo's voor Dronten (1970), Rotterdam (1975) en Capelle aan den IJssel (1980) te constateren dat 'huisstijl bij overheden een groeiend fenomeen' is. Ook de stilistische ontwikkeling die zich aan deze vignetten laat aflezen is opmerkelijk: van de tot een zeshoek geformeerde verzameling kraaiepoten die de gemeente Dronten moest profileren als een strak-zakelijk bedrijf, via de honingraat die op een meer mens-gerichte wijze Rotterdam als bedrijvige stad symboliseerde, tot de twee visjes van Capelle, die vooral schattigheid uitstralen, is de teneur er een van toenemende speelsigheid. Die vindt zijn voorlopig hoogtepunt in de nu gepresenteerde huisstijl voor Leeuwarden. Het in 'snelle' arceringen geschetste leeuwtje suggereert door de stilistische verwantschap met kindertekeningen een kleuterperspectief op het roofdier: een heeeele grote poes,die heeeel hard kan miauwen, maar ook heeeel lief is.

In de tekst van de folder wordt er alles aan gedaan om die kindvriendelijke toon vol te houden (Ben Bos: 'Huisstijl is dus wel heel erg veel meer dan het op alle dingen plakken van een merkje of een symbool'). Dat moeten we dan maar aannemen, we krijgen er niets van te zien. Total Design bevestigt op die manier de indruk dat het invoeren van een huisstijl vooral een psychologische operatie is; een massage van het ego van bestuurders en ambtenaren, en een strategic om de – beslist oncommerciële – verantwoordelijkheden van de overheid te maskeren onder het vriendelijke gezicht van de grootgrutter.
Wanneer het Leeuwarder wapen was gepresenteerd als het nieuwe logo van de Koninklijke Nederlandse Vereniging van Rijinstructeurs (dynamisch! rechts heeft voorrang!!), of van Leeuw margarine (stevig en smeerbaar!), had ik het overtuigender gevonden.

 

Sam Boosaert




max bruinsma